Art Nouveau
Art Nouveau (Yeni Sanat), zarif dekoratif süslemelerin ön plana çıktığı, kıvrımların ve bitkisel desenlerin, sıklıkla kullanıldığı bir sanat akımıdır. Köklerinin Londra merkezli Arts & Crafts Hareketi'ne dek gittiği söylenebilir.[1] Avrupa ve Amerika’yı etkilemiştir.
19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında etkili olmuş bu akım Türkiye'de Yeni Sanat ya da 1900 Sanatı olarak adlandırıldığı gibi birçok Avrupa ülkesinde de bölgesel olarak değişik adlarla anılmış, adlara uygun olarak da uygulamaların niteliklerinde değişiklikler görülmüştür. Modern Style, Yellow Book Style, Fin de Siecle Style, Jugendstil, Secession Stil bölgesel olarak kullanılan adlara örnektir. Akımın ilk aşamalarında mimarlıktaki gelişmeler daha belirgindir. Kullanılan abartılı barok stili benzeri dekoratif bezeme ve süslemeler sebebiyle Floral Style (Doğal Stil), Style Coup De Fouet (Kamçı Vuruşu Stili) ve Style Anguille (Yılanbalığı Stili) olarak da anılmıştır.
Orta Çağ'ın gotik sanatını savunan İngiliz estetikçi ve tarihçi John Ruskin’den etkilenen, Praeraphaelit grubu üyesi William Morris, mutluluğun el emeğiyle elde edilebileceği, işçi kesiminin yaşama sevincine bu tür çalışmalar ile ulaşabileceği inancındaydı. İnsan ile maddenin arasına giren makinenin, dolayısıyla endüstriyel gelişimin güzelliği yok ettiği görüşündeydi. Yalnız ve yalnız insan elinin maddeye can verebileceği, Orta Çağ sanatçılarının eserlerinin mükemmelliğinden aldıkları zevkle özgür ve mutlu olduklarını savunuyordu.
Sosyalist fikirlere sahip William Morris; sanatı el emeği niteliğiyle geniş halk topluluklarına mal etmek suretiyle demokratlaştırmak istemiş, sanat kurumları açmış ayrıca imal ve satışın bir arada gerçekleştiği günümüz meslek okulları niteliğindeki atölye-mağaza olan Morris Company’i açmıştır.
W. Morris’in bakış açısı birçok sanatçı tarafından benimsenmiş, desteklenmiş ; bu yolla el sanatlarına dayalı bir sanat akımı oluşmuştur. Endüstriyel gelişmelerle ev yapımı ürünlerin pahalı kalmasıyla fakir işçi kesim yerine zengin koleksiyonculardan rağbet görmüştür. Kısaca endüstriye yenilmiştir.
Art Nouveau ismi 1896 yılında Paris’te açılmış olan, dekoratif mobilya ve aksesuar satan bir mağazadan gelmektedir. Devlet salonuna kabul edilmeyen sanatçıların da bu tür eşyaların alım satımıyla ilgilenmeye başlamasıyla akım güçlenmiş ve anti akademik bir nitelik kazanmıştır.
Art Nouveau, zamanla klasisizmi reddetmiştir. Bu toplumsal değişimi de yansıtan bir durumdur. Darwin sonrası bir toplumda, tanrının varlığının ancak sorgulanabildiği bir zamanda, insan ruhunun karanlık yanları ortaya çıkmaya başlamıştı. Fin de siecle yani “yüzyılın sonu” sanatçıları ve yazarları sis ve loşluğu, parlak gün ışığına yeğlerler. Paris gece hayatından, dansçılar ve hayat kadınlarından ilham alan grafik çalışmalar mimaride Victor Horta’nın Loie Fuller’e tasarladığı tiyatro binası bunu kanıtlar niteliktedir.
Klasisizme sırtını dönen Art Nouveau sanatçıları ilhamı öncelikle doğada aramışlardır. Bitkisel motifler, kadın figürleri, kıvrılan bükülen çizgiler akımın etkilediği her alanda kullanıldı. Bitkileri ve hayvanları düzenli kompozisyonlarda statik bir formda kullanılarak, eskilerin aksine doğanın dinamik kuvvetleri dile getirilmeye çalışılmıştır.
Akımın önemli detaylarından cam süslemeler ve ışık.
Demirin yapı malzemesi olarak kullanılması mimari için
önemli bir devrim hareketi olmuştur. Demir; metro girişlerinde, yapıların
değişik bölümlerinde, günlük yaşam araç ve objelerinde hem fonksiyonel hem de
süs olarak değerlendirilmiştir.
Demirin kullanımının yanı sıra Art Nouveau’nun
karakteristiklerinden birisi de camın yoğun kullanımı, bunun bir sonucu olarak
ışık ve aydınlatma çözümleridir. Aydınlatmanın önem kazanmasıyla cam
pencerelerle aydınlatılan merdiven ya da hollerin merkez olarak yerleştirildigi
yeni bir plan düzenine gidilmiştir.
Art Nouveau mimarlık sanatı 3 aşamada incelenebilir:
- 1896-1900 yılları arasında, başka stillerin yansımalarının net olarak görüldüğü dönemde Neo Barok denilebilecek motifler ve bitkisel bezemeler ön plandadır.
- "Gotik'i taklit ya da tekrar etmemeli sadece devam etmeliyiz" diyen Antoni Gaudi yapıtlarında renkli yüzeyler, dalgalı formlar, bol dekorasyon ve organik motifler kullanarak bu akımın ilk örneklerini yaratmıştır. Gotik mimari ve Katalan mimarisinin bir sentezi de sayılan yapıtların her yerinde süsleme öğeleri olarak bükük, kıvrık çizgili hacimler kullanılmıştır.
- 1905-1914 yılları arası bir geçiş aşamasıdır. Bu dönemde dekoratif süsler sadeleşmiş, çizgiler stilize edilmiş, eğri çizgiler çokgen ve küpler oluşturmaya başlamıştır.
- 1925’te uluslararası stil (İngilizce: Style Internationale) uygulamaya geçmiş; eğriler, geometrik figürler, yoğun dekor, sistematik sadelik, fantezi-fonksiyon paralellikleri oluşmuştur.
- mimar
- endüstri tasarımı
- grafik tasarım
Art Nouveau'nun el sanatlarını yayma ilkesi 20.
yüzyılda endüstriyel tasarım ilkesini oluşturmuş,
el sanatlarının fonksiyonel olması gerekliliği vurgulanmıştır. Mimarlıkta da
form fonksiyonu izler. Uluslararası stil de aynı zamanda
kübik hacimler oluşturur, düz yüzeyler teras nitelikli katlar ve bu formları
tamamlar; yalınlaşan tasarımda yüzeyler dik açılarla birleşir. Bu mimari
stilinin tanınmış temsilcileri arasında Le
Corbusier, Walter
Gropius, Mies
van der Rohe, Alvar
Aalto sayılabilir.
Peter Behrens
Bu konuda
yaptığı çalışmalar ;
olarak üçe
ayrılır ve ilk kurumsal kimliktasarım programı olarak kabul edilir.
AEG için
hazırladığı elektrikli kullanım aletlerinden soba, saat ve çaydanlık gibi
endüstriyel tasarımları, süslemeden uzak sade bir yapıda gerçekleştirilmesi nin
nedeni güzelliğin işlevini yaratmasina inanmasıydı. 19. yüzyılda ortaya çıkan
bu felsefi tavıra 'Die Neue Sachlichkeit' (yeni nesnelcilik) adı verilmiştir.
Mimari dalda ise, 1909'da tasarladığı cam perde duvarlı türbin fabrikası
kompleksi mimarlık tarihinin bir kilometre taşıdır.Behrens klasik sanatları tüm
görsel sanatlar ve tasarım için kaynak bulmak üzere incelemiştir.
Behrens'in
grafik tasarım konusundaki kurumsal kimlik çalışmaları amblem, logotype,
broşür, kataloglar, basın ilanları, afişler, ambalajlar, kırtasiye malzemeleri
ve 'Behrens kursiv yazısı' gibi tipografik konuları da kapsar. Behrens AEG
çalışmasında, ünlü bal peteği biçimini, hazırladığı amblemden, harf karakteri
ve mekan düzenlemesine kadar, her türlü tasarımda kullanarak, görsel kimlikte
bütünlük sağlamıştır.
